تاریخچه پادشاهان هرموز
هرموز (هرمز) یکی از مراکز تجاری و سیاسی مهم در خلیج‌فارس بوده که در دو دوره تاریخی، یعنی هرموز قدیم (ساحلی، در مصب رودخانه میناب) و هرموز نو (جزیره هرمز)، نقش کلیدی در منطقه ایفا کرده است. این منطقه به دلیل موقعیت استراتژیک خود در تجارت دریایی بین شرق و غرب، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود.
پادشاهان هرموز قدیم (وابسته به کرمان تا حدود ۱۲۴۷ میلادی)
هرموز قدیم در نزدیکی میناب امروزی قرار داشت و تا پیش از انتقال پایتخت به جزیره هرمز، مرکز قدرت این دولت بود. این دوره تحت‌تأثیر حاکمان محلی و گاهی وابستگی به دولت‌های بزرگ‌تر مانند اتابکان فارس بود.
- محمد درم‌کوب (حدود ۱۰۶۰ میلادی): بنیان‌گذار سلسله هرموز قدیم. اطلاعات کمی درباره او در دسترس است، اما او احتمالاً از حکام محلی منطقه بود که پایه‌های این دولت را بنا نهاد.
- سلیمان بن محمد: جانشین محمد درم‌کوب. در این دوره، هرموز به‌عنوان بندری تجاری اهمیت یافت.
- عیسی جاشو بن سلیمان (وفات ۱۱۵۰): در زمان او، هرموز به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش، به مرکز تجارت منطقه‌ای تبدیل شد.
- لشکری بن عیسی (وفات ۱۱۸۹): ادامه‌دهنده توسعه تجاری هرموز.
- کی‌قباد بن لشکری: در این دوره، هرموز همچنان تحت‌تأثیر قدرت‌های منطقه‌ای بود.
- عیسی بن کی‌قباد: یکی از پادشاهان مهم این دوره که به تقویت جایگاه هرموز کمک کرد.
- محمود بن کی‌قباد: در زمان او، هرموز به اوج قدرت خود در دوره قدیم رسید.
- شاهنشاه بن محمود (وفات ۱۲۰۲): آخرین پادشاه پیش از تسلط اتابکان فارس.
- ابونصر بن کی‌قباد: در این زمان، هرموز توسط اتابک ابوبکر از اتابکان فارس فتح شد.
- میرشهاب‌الدین محمود (ملنگ) بن عیسی (وفات ۱۲۴۷): او به همراه همسرش، بی‌بی ناصرالدین، به‌صورت مشترک حکمرانی کرد و این دوره پایان هرموز قدیم محسوب می‌شود.
پادشاهان هرموز نو (ملوک جدید)
با انتقال پایتخت به جزیره هرمز (جرون) در اواخر قرن سیزدهم، هرموز نو شکل گرفت و به یکی از مراکز اصلی تجارت دریایی در خلیج‌فارس تبدیل شد. این دوره شاهد اوج شکوفایی هرموز و همچنین نفوذ فزاینده قدرت‌های خارجی، به‌ویژه پرتغالی‌ها، بود.
- رکن‌الدین محمود کلهاتی (۱۲۴۲-۱۲۷۷): او با بی‌بی ناصرالدین به‌صورت مشترک حکمرانی کرد و پایتخت را به جزیره هرمز منتقل کرد.
- سیف‌الدین نصرت بن محمود (۱۲۷۷-۱۲۹۰): ادامه‌دهنده توسعه تجاری هرموز.
- تاج‌الدین مسعود بن محمود (۱۲۹۰-۱۲۹۳): دوره‌ای کوتاه اما مهم در تثبیت قدرت هرموز.
- میر بهاءالدین عیاض سیفی (۱۲۹۳-۱۳۱۱): او به همراه همسرش، بی‌بی مریم، پایتخت را به طور کامل به جرون (جزیره هرمز) منتقل کرد و هرموز به‌عنوان مرکز تجارت بین‌المللی شناخته شد.
- عزالدین گردان‌شاه (۱۳۱۱-۱۳۱۷): از فرزندان سلسله قدیم، تلاش کرد تا قدرت سلسله قدیمی را احیا کند.
- شهاب‌الدین یوسف (۱۳۱۷-۱۳۱۹): همسر نازملک، دختر گردان‌شاه که دوره‌ای کوتاه حکمرانی کرد.
- بهرام‌شاه (۱۳۱۹): حکومتی کوتاه‌مدت.
- قطب‌الدین تهمتن دوم بن گردان‌شاه (۱۳۱۹-۱۳۴۵): دوره‌ای از ثبات نسبی.
- نظام‌الدین کی‌قباد بن گردان‌شاه (۱۳۴۵-۱۳۴۶): غاصب تاج‌وتخت.
- توران‌شاه اول (یوسف) بن تهمتن (۱۳۴۶-۱۳۷۷): دوره‌ای طولانی که هرموز به اوج قدرت تجاری خود رسید.
- بهمن‌شاه بن توران‌شاه (۱۳۷۷-۱۳۸۹): ادامه‌دهنده شکوفایی هرموز.
- محمدشاه اول بن بهمن‌شاه (۱۳۸۹-۱۴۰۰): دوره‌ای از رقابت با قدرت‌های منطقه‌ای.
- بهمن‌شاه دوم بن محمدشاه: حکومتی کوتاه.
- فخرالدین توران‌شاه دوم بن فیروزشاه بن محمدشاه: ادامه‌دهنده سلسله.
- شاویش شنگل‌شاه بن توران‌شاه: دوره‌ای از بی‌ثباتی.
- سلغورشاه بن توران‌شاه: حکومتی کوتاه.
- توران‌شاه دوم بن سلغورشاه: ادامه‌دهنده سلسله.
- سیف‌الدین ابانصرشاه بن شنگل‌شاه (۱۵۰۷-۱۵۱۳): در زمان او، پرتغالی‌ها به هرموز حمله کردند.
- توران‌شاه چهارم بن شنگل‌شاه (۱۵۱۳-۱۵۲۱): در سال ۱۵۱۵، آلبوکرک، دریاسالار پرتغالی، هرموز را فتح کرد.
- محمدشاه دوم بن توران‌شاه (۱۵۲۱-۱۵۳۴): ادامه مقاومت در برابر پرتغالی‌ها.
- سلغورشاه دوم بن توران‌شاه (۱۵۳۴-۱۵۴۳): تلاش برای حفظ استقلال.
- فخرالدین توران‌شاه پنجم بن سلغورشاه دوم (۱۵۴۳-۱۵۶۵): دوره‌ای از نفوذ پرتغالی‌ها.
- محمدشاه سوم بن فیروزشاه بن توران‌شاه پنجم (۱۵۶۵): حکومتی کوتاه.
- فرخ‌شاه اول بن محمدشاه (۱۵۶۵-۱۵۹۷): دوره‌ای طولانی اما تحت سلطه پرتغالی‌ها.
- توران‌شاه ششم بن فرخ‌شاه (۱۵۹۷): حکومتی کوتاه.
- فرخ‌شاه دوم بن توران‌شاه ششم (۱۵۹۷-۱۶۰۲): ادامه نفوذ پرتغالی‌ها.
- فیروزشاه بن فرخ‌شاه دوم (۱۶۰۲-۱۶۰۹): آخرین پادشاه پیش از فتح نهایی.
- محمدشاه چهارم بن فیروزشاه (۱۶۰۹-۱۶۲۲): در سال ۱۶۲۲، هرموز توسط امام‌قلی‌خان، حاکم فارس، با حمایت کشتی‌های جنگی انگلیسی فتح شد و دولت هرموز پس از قرن‌ها منقرض شد.
سقوط هرموز و پیامدهای آن
در سال ۱۶۲۲، امام‌قلی‌خان، حاکم فارس، با همکاری نیروهای انگلیسی و بر اساس قرارداد میناب، هرموز را از پرتغالی‌ها بازپس گرفت. این رویداد به انحلال دولت هرموز منجر شد. پس از فتح، نیروهای امام‌قلی‌خان به غارت شهر، کاخ‌ها و خانه‌ها پرداختند و بخش‌هایی از جزیره را به آتش کشیدند.
این رویداد، به‌عنوان پایان سلطه پرتغالی‌ها در منطقه جشن گرفته می‌شود و آن را «روز خلیج‌فارس» می‌نامند.
اسناد و تصاویر تاریخی هرموز
اسناد تاریخی:
منابع تاریخی مانند سفرنامه‌های پرتغالی‌ها (مانند گزارش‌های آلبوکرک) و متون ایرانی (مانند تواریخ صفوی) اطلاعات ارزشمندی درباره هرموز ارائه می‌دهند. این اسناد به تجارت گسترده هرموز با هند، شرق آفریقا و خاورمیانه اشاره دارند.
کتاب «تاریخ هرموز» نوشته توران‌شاه (یکی از پادشاهان هرموز) که در قرن چهاردهم میلادی نوشته شده، یکی از منابع اصلی درباره تاریخ این دولت است، اگرچه نسخه‌های کمی از آن باقی‌مانده است.
اسناد پرتغالی از قرن شانزدهم و هفدهم جزئیات زیادی درباره فتح هرموز و وضعیت جزیره در آن دوره ارائه می‌دهند.
نکات تکمیلی
- اهمیت تجاری هرموز: هرموز در اوج خود، یکی از مراکز اصلی تجارت ادویه، ابریشم، مروارید و کالاهای لوکس بود. این شهر بندری با هند، چین، آفریقا و اروپا ارتباط تجاری داشت.
- تأثیر پرتغالی‌ها: پس از فتح هرموز توسط آلبوکرک در ۱۵۱۵، پرتغالی‌ها قلعه‌ای مستحکم در جزیره ساختند که تا زمان فتح توسط امام‌قلی‌خان در ۱۶۲۲ پابرجا بود.
- وضعیت کنونی: جزیره هرمز امروز به‌عنوان مقصدی گردشگری شناخته می‌شود. بقایای قلعه پرتغالی‌ها و برخی آثار تاریخی همچنان در جزیره قابل‌مشاهده هستند.
منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر
برای اطلاعات دقیق‌تر درباره سکه‌ها و آثار باستانی هرموز، می‌توانید به موزه ملی ایران یا آرشیوهای دیجیتال موزه بریتانیا مراجعه کنید.
کتاب‌های تاریخی مانند «جهان‌گشای خاقان» و «تاریخ عالم‌آرای عباسی» اطلاعات مفیدی درباره هرموز در دوره صفوی ارائه می‌دهند.
لینک کوتاه: https://u.suru.ir/23
