کلفات کردن یا درزبندی لنج، یکی از مهم‌ترین مراحل در ساخت و نگهداری لنج‌های چوبی در خلیج‌فارس است که از نفوذ آب به بدنه جلوگیری می‌کند. این هنر سنتی که نسل به نسل منتقل شده، نه‌تنها به استحکام لنج‌ها کمک می‌کند، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و دریانوردی مردمان سواحل ایران و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس است. در این مطلب، به روش‌های سنتی و مدرن کلفات کردن، ابزارها، مواد و اهمیت فرهنگی آن می‌پردازیم.
مراحل کلفات کردن لنج
۱. آماده‌سازی بدنه لنج
- بازرسی بدنه: استادکاران ابتدا بدنه چوبی لنج را بررسی می‌کنند تا ترک‌ها، درزها یا تخته‌های فرسوده شناسایی شوند.
- تعمیر و تمیزکاری: تخته‌های شل‌شده محکم یا تعویض می‌شوند و سطح چوب از هرگونه آلودگی پاک می‌شود.
- سنباده‌زنی: در برخی موارد، بدنه سنباده‌زنی می‌شود تا مواد درزبندی بهتر بچسبند.
۲. انتخاب مواد درزبندی
- روش سنتی:
- الیاف طبیعی: از پنبه، کنف یا پوست درختان محلی (مانند نخل) استفاده می‌شود. این مواد به دلیل انعطاف‌پذیری و جذب قیر، گزینه‌ای ایدئال هستند.
- قیر طبیعی: قیر داغ برای پوشش درزها و ایجاد لایه ضدآب به کار می‌رود.
- روش مدرن:
- درزگیرهای شیمیایی: مواد پلی‌اورتان یا سیلیکون برای سرعت و دوام بیشتر استفاده می‌شوند.
- فوم‌های صنعتی: در برخی تعمیرات مدرن، فوم‌های سبک برای پر کردن درزها به کار می‌روند، اگرچه کمتر در لنج‌های سنتی رایج است.
۳. پر کردن درزها
- ابزار سنتی: استادکاران از چکش و قلم کلفات (ابزاری فلزی با نوک‌تیز) برای فشردن الیاف به داخل درزها استفاده می‌کنند. این کار نیازمند مهارت بالاست تا درزها یکنواخت پر شوند.
- تکنیک مدرن: در روش‌های جدید، دستگاه‌های بادی یا تزریق‌کننده‌های درزگیر برای سرعت‌بخشیدن به فرایند به کار می‌روند.
- کنترل کیفیت: در هر مرحله، درزها بررسی می‌شوند تا هیچ فضای خالی باقی نماند.
۴. پوشش نهایی
- پوشش سنتی: پس از پر کردن درزها، قیر داغ روی سطح مالیده می‌شود تا لایه‌ای ضدآب و مقاوم در برابر پوسیدگی ایجاد کند.
- پوشش مدرن: رزین‌های اپوکسی یا رنگ‌های ضدآب صنعتی برای حفاظت طولانی‌مدت استفاده می‌شوند.
- تزیینات: در برخی مناطق، لنج‌ها پس از کلفات با رنگ‌های سنتی تزیین می‌شوند که به زیبایی و هویت فرهنگی آن‌ها می‌افزاید.
۵. آزمایش و بازرسی
- لنج به آب انداخته می‌شود تا نشتی‌ها بررسی شوند. در صورت وجود مشکل، نقاط ضعف دوباره کلفات می‌شوند.
- استادکاران باتجربه گاهی با گوش‌دادن به صدای آب یا مشاهده الگوی خیس شدن چوب، نقاط ضعف را شناسایی می‌کنند.
تفاوت روش‌های سنتی و مدرن
- روش سنتی:
- مزایا: سازگار با محیط‌زیست، حفظ اصالت فرهنگی، هزینه کمتر در مناطق روستایی.
- معایب: زمان‌بر، نیاز به مهارت بالا، دوام کمتر در برابر شرایط سخت دریا.
- روش مدرن:
- مزایا: سرعت بالا، دوام بیشتر، نیاز به مهارت کمتر.
- معایب: هزینه بالاتر، کاهش اصالت فرهنگی، وابستگی به مواد وارداتی.
اهمیت فرهنگی کلفات کردن
کلفات کردن لنج تنها یک فرایند فنی نیست، بلکه بخشی از میراث دریانوردی خلیج‌فارس است. در بندر کنگ که در سال ۲۰۱۱ به‌عنوان پایگاه جهانی دانش لنج‌سازی در یونسکو ثبت شد، کارگاه‌های لنج‌سازی همچنان این هنر را زنده نگه داشته‌اند. این سنت در دیگر کشورهای خلیجی مانند قطر و امارات نیز رواج دارد، جایی که لنج‌ها (یا "داو" به زبان سواحلی) نمادی از تاریخ تجارت و صیادی منطقه هستند
چالش‌ها و آینده
- تهدیدات: تصویب قوانین برای جایگزینی لنج‌های چوبی با شناورهای فایبرگلاس در ایران، این میراث را در معرض خطر قرار داده است.
- حفظ سنت: تلاش‌هایی در جریان است تا با آموزش نسل جوان و ثبت این دانش در یونسکو، کلفات کردن و لنج‌سازی حفظ شود.
- نوآوری: ترکیب روش‌های سنتی و مدرن می‌تواند به حفظ این هنر و افزایش کارایی لنج‌ها کمک کند.
نکات کلیدی
- مهارت استادکار: کلفات کردن به تجربه و دقت استادکاران وابسته است که اغلب سال‌ها شاگردی کرده‌اند.
- نگهداری دوره‌ای: لنج‌ها به دلیل تماس مداوم با آب‌شور، هر چند سال یک‌بار نیاز به کلفات دارند.
- ارتباط بافرهنگ: این فرایند با آداب‌ورسوم محلی، مانند مراسم رونمایی لنج، گره‌خورده است.
کلفات کردن لنج، فراتر از یک تکنیک، داستانی از ارتباط عمیق مردمان خلیج‌فارس با دریا و تلاش برای حفظ میراثی چندصدساله است.
لینک کوتاه: https://u.suru.ir/1r
